تاریخچه نمد مالی

تاریخچه‌ نمد­مالی را کهن­­ تر از تمامی منسوجات و زیراندازهای بشری می­ دانند. در ادبیات شفاهی نمدمالان داستان معروفی را با این مضمون نَقل می­ کنند که پسر حضرت سلیمان چوپانی بود که می­ خواست از پشم گوسفندش برای بافت پارچه استفاده کند، وی پس از چندین بار شکست در این آرزو ناکام شد و از روی خشم و اندوه پشم را مشت کوبید و اشک ریخت.  اشک ­ها به درون الیاف پشم راه یافت و آنها را به هم چسباند و اینگونه بود که نخستین نمد خلق شد!

فوتر

نَمَد نوعی بافته سنّتی زیراندازی است که با پشم تولید می‌شود. در فرانسه به آن فوتر می‌گویند.

برای تهیه نمد (نمدمالی) عمل بافتن انجام نمی‌شود بلکه با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، موجب درهم‌رفتن الیاف پشمی می‌شوند. دو خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدنِ پشم امکان تولید نمد را فراهم می‌کنند.

پشمی که برای تولید نمد به کار می‌رود پشم بهاره گوسفند با الیاف بلند است. از صابون و زرده تخم‌مرغ نیز می‌توان برای بهتر شدن کیفیت کار استفاده کرد. مقدار پشمی که برای هرمترمربع نمد لازم است با مقدار پشم لازم برای تولید قالی برابر است اما چون زمان تولید نمد بسیار کوتاه‌تر است (حدود یک روز) قیمت آن پایین است.

نمدمالی در استان‌های کرمانشاه، مازندران، خراسان، سمنان، چهارمحال و بختیاری و … رواج دارد.

آغاز تاریخچه نمد مالی

نمد مالی قدمتی بیش از چیزی که فکر می کنید، دارد. به طوری که گفته می شود از دوره نو سنگی، مردمی که با پشم سروکار داشته اند نمد را می شناختند.

ولی در مجموع، آغاز تاریخچه نمد مالی را می توان به آسیای شرقی نسبت داد. اسناد و مدارک چینی که مربوط به ۲۳۰۰ پیش از میلاد هستند، وجود پا دری، زره و سپر نمدی را در آن دوره به اثبات می رسانند. علاوه بر این، نمدهایی یافت شده اند که طول عمر آن ها به ۱۴۰۰ پیش از میلاد می رسد.

در گور سکاهای سده پنجم پیش از میلاد مسیح که در قسمتهای پوشیده شده از برف و یخ روسیه مرکزی پیدا شده، اشیاء نمدی زیادی از جمله پرده، قالی و پتو به دست آمده اند.

قبیله های ترکی که از این نواحی مهاجرت کرده اند و چادر نشین های ایرانی نیز تا به از گذشته تا به امروز، همواره دارای استادان هنر نمد سازی بوده و هستند.

تاریخچه نمد مالی در ایران

در ایران، شیوه نمد مالی و خلق نمودن آثار نمدی از گذشته تا کنون تغییر زیادی نکرده است و این روش در نقاط مختلف ایران تقریبا یکسان می باشد. تفاوت ها بیشتر مربوط به موادی هستند که به پشم افزوده می شوند؛

مثلا در مازندران، آب خالص و در باختران و فارس، صابون به این منظور مصرف می شود. در نواحی دشتی اطراف گرگان تا بابل، آمل، رامسر و کلار دشت نیز نمد مالی رواج دارد. ایلات ترکمن نیز نمد را جهت پوشش سقف و اسکلت چوبی کلبه و یورت خود می مالند.

این ایلات، نوعی نمد مرغوب با نقش های گوناگون را نیز به عنوان زیر انداز و مفروش کردن کف کلبه فراهم می سازند.

نمد مالی در نواحی اصفهان و بروجن بختیاری نیز رایج بوده است. در باختران، در شهرهای قصرشیرین، سر پل ذهاب، اسلام آباد غرب و کرند هم نمد مالی متداول است .

تاریخچه معاصر نمد مالی

مهم‌ترین تولیدات نمدی این روزها زیراندازهای نمدی، جلودری، تن پوش‌های نمدی، نمد چوقا و امثال آنها می باشند. هم اکنون، آثار این هنر قدیمی به صورت نیمه صنعتی تهیه می ‌شوند؛ یعنی کار ۵۰ درصد آن به صورت دست ساز و  ۵۰ درصد دیگر توسط دستگاه انجام می‌ شود. به طور مثال، در روستای ابرسج شاهرود ۵۰ هنرمند با  ۱۵ دستگاه مشغول تولید محصولات نمدی هستند. ولی نمد مالی امروزه فقط به این روستا ختم نمی شود.

بلکه نمد مالی هم اکنون در مناطق روستایی علی آباد کتول، سمنان، گنبد کاووس، کلاله، آق قلا گلستان، تعدادی از روستاهای مازندران، سبزوار، قوچان، خراسان رضوی، استان لرستان، بندرترکمن و شهرستان اقلید نیز رواج دارد.

طرح و نقش های نمد ترکمنی از بی نظیرترین نقوش از جهت تنوع و تعدد در بین هنرهای سنتی کشور به شمار می روند.

آغاز تاریخچه نمد مالی به دوران کشف کاربرد پشم توسط انسان ها باز می گردد. نمد مالی از کشورهای آسیای شرقی شروع به رواج یافتن کرد و در ادامه، در سایر مناطق نیز رواج پیدا کرد. استفاده از نمد مالی جهت خلق آثار تزئینی و کاربردی همچنان رواج دارد و در بسیاری از نقاط دنیا، برخی از هنرمندان در حال خلق آثار نمدی هستند.